Eregalerij van de Nederlandse fotografie
Ga er maar aanstaan: uit een collectie van meer dan vijf miljoen foto’s de 100 allerbeste beelden selecteren. Beelden die iconisch zijn voor de gehele geschiedenis van de Nederlandse fotografie; ofwel artistiek, ofwel maatschappelijk, en het liefst natuurlijk allebei. En of je daar dan ook nog even een spannende, gevarieerde tentoonstelling mee wilt maken. Eentje die net zo interessant is voor de kenner als voor de beginner.
Gepubliceerd in MUZE 3, zomer 2021
Toch was curator Frits Gierstberg niet zenuwachtig toen de Eregalerij van de Nederlandse fotografie in januari haar deuren opende: ‘Ik denk dat we op een goede manier aan de opdracht hebben voldaan. De Eregalerij staat als een huis’.
Gierstberg hoefde de klus niet in zijn eentje te klaren. Hij werd bijgestaan door een selectiecommissie bestaande uit zijn collega-curator Loes van Harrevelt, de fotografen Khalid Amakran en Kevin Osepa, conservator fotografie van het Rijksmuseum Mattie Boom en Guinevere Ras, junior-curator en specialist in meerstemmigheid.
Laagdrempeliger
Meerstemmigheid was een belangrijk uitgangspunt voor de selectie. Sterker nog, het was één van de redenen voor het ontstaan van de Eregalerij. Gierstberg: ‘Birgit Donker, onze directeur, heeft sinds haar aantreden in 2018 de ambitie om het museum breder toegankelijk te maken; laagdrempeliger. Ze wil dat de mensen die niet direct in de fotografie of de kunst zitten voelen dat het museum ook voor hen is. De Eregalerij is een manier om dat voor elkaar te krijgen’.
Iconen vs. iconische waarde
Bij een Eregalerij denk je al gauw aan die van het Rijksmuseum Amsterdam, waar Vermeer, Rembrandt en de andere grote jongens van de zeventiende eeuw te zien zijn. Hangt de Eregalerij van het Fotomuseum ook vol met de usual suspects van de Nederlandse fotografie? ‘Niet per se’, vertelt Gierstberg, ‘we zijn begonnen met de meest voor de hand liggende beelden, maar een Eregalerij vol beelden die iedereen kent is niet spannend. En dus zijn we daarnaast op zoek gegaan naar beelden die wel iconische waarde hebben, maar nog geen iconen zijn. De beelden staan allemaal op zichzelf. De fotografen komen deze keer op de tweede plaats.’
Maandenlang was de commissie bezig met selecteren. Gierstberg: ‘Iedereen heeft steeds vanuit zijn expertise beelden aangedragen. Ikzelf houd bijvoorbeeld van foto’s die je meenemen naar een wereld die je helemaal niet kent. Sommige beelden hebben die kracht. Daar word je helemaal ingezogen; je kunt het bijna aanraken. Heel merkwaardig is dat. Of oude foto’s waar een interessante actualiteit in zit; daar ben ik ook dol op. Maar je hebt ook beelden nodig die je confronteren; die je helemaal niet meenemen. Beelden die je overdonderen.’
Raar voorstel
‘Honderden en honderden beelden hebben we bekeken. Misschien wel duizenden. Bij elke bijeenkomst maakten we de selectie kleiner. We zijn elkaar niet in de haren gevlogen, maar hebben wel veel gediscussieerd. Ik heb echt weleens gedacht: wat is dat voor raar voorstel? Maar dat maakt het interessant. Je zoekt met elkaar uit hoe het zit met zo’n foto. Waar komt ie eigenlijk vandaan? Wat is de kracht ervan? Soms kijk je naar een foto en denk je: zou dit beeld nog steeds zo fantastisch zijn als ik niet had geweten welke gebeurtenis erop te zien is? Gaat het om de gebeurtenis of gaat het om de foto? Dat is inherent aan fotografie; je hebt te maken met de fotograaf, de compositie, de esthetiek en je hebt het verhaal erachter. We hebben geprobeerd daar een balans in te vinden.’
Over grenzen
Samen vertellen de beelden een verhaal over fotografie uit Nederland. Met fotografen die grenzen opzochten en grenzen overgingen, wat betreft het vak én het land. Ze leggen de nadruk op artistieke en maatschappelijke kwaliteit en staan voor een ontwikkeling in de fotografie, niet voor de geschiedenis als geheel. Allen tonen een duidelijke signatuur van de fotograaf, maar de betekenis van de foto voor de fotografiegeschiedenis is doorslaggevend.
Speciaal voor de Eregalerij heeft het Nederlands Fotomuseum de naastgelegen ruimte van 1.800 vierkante meter gekocht. Het maakt het museum bijna twee keer zo groot. Je kunt er eindeloos dwalen langs hoogtepunten die ieder op hun eigen manier een bepaald moment in de geschiedenis van de fotografie markeren. Foto’s uit de tijd van de avant-garde, uit de oorlog, foto’s die de overgang naar fotografie als massamedium kenmerken, maar ook hele vroege foto’s. Het zijn er echter maar negenennegentig, geen honderd.
Gierstberg: ‘We wilden per se een plek leeglaten. Wij zijn ons ervan bewust dat we maar een commissie zijn. We zijn maar met vijf mensen. We kunnen niet alles weten, en zeker niet alles bekijken, dat gaat gewoon niet. We zijn ook geen autoritaire types die wel eens even zullen vertellen hoe het zit. Je hoeft het niet met ons eens te zijn’.
En dus bepaalt de bezoeker welke foto er op de lege plek komt te hangen. Gierstberg: ‘Dat is veel leuker en meer van deze tijd. Laat ons weten wat we vergeten zijn, daar zijn we heel nieuwsgierig naar. We krijgen de mooiste suggesties binnen. Daarnaast krijgen we ook veel vragen over waarom bepaalde beelden ontbreken, maar dat wisten we van tevoren. Als je een Eregalerij maakt met honderd beelden, dan vraag je erom.’
De Eregalerij van de Nederlandse fotografie is permanent in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam te zien.