Wie is Ai Weiwei?
Hij is een van de grootste conceptuele kunstenaars van deze tijd. Hij ontwierp het olympisch stadion van Peking, kieperde het Tate Modern in Londen vol met zonnebloempitten, stak zijn middelvinger op naar bekende monumenten en smeet een antieke Han-urn kapot. Sommigen vinden hem geniaal, anderen een relschopper. Wie is Ai Weiwei?
Gepubliceerd in MUZE 3, herfst 2023
Die zonnebloempitten in het Tate Modern waren trouwens geen echte zonnebloempitten, maar replica’s van porselein. Honderd miljoen stuks. Laat dat even op je inwerken. Honderd. Miljoen. Elke pit nauwgezet met de hand gemaakt en beschilderd door 1.600 inwoners van Jingdezhen, een Chinees dorp gespecialiseerd in porselein schilderen.
Het typeert Ai Weiwei (1957), hij houdt van groots. Zijn installaties – 64 ton staal, 1.344 fietsen, 886 houten krukjes – leveren stuk voor stuk kritiek op China, een staat die zijn bevolking ziet als uniforme massa, waar het individu geen rol speelt.
64 ton staal
In 2008 werd de Chinese provicie Sichuan getroffen door een hevige aardbeving. De regering ontkende de duizenden slachtoffers en dus richt Ai een monument voor ze op. De 64 ton staal hiervoor komt uit een verwoeste school. De fietsen zijn zonder trappers en stuur aan elkaar gelast. Je bepaalt niet zelf waar je heen fietst; commentaar op de sociale situatie in China. En de krukjes? Die komen uit de Qing-dynastie en behoren tot de huisraad van arme Chinezen. Een aanklacht tegen de sloop van oude stadswijken.
Ook de zonnebloempitten zijn meer dan alleen bloemzaadjes. Tijdens de Culturele Revolutie werd Mao Zedong vergeleken met de zon en de Chinezen met zonnebloemen die naar hem toe draaiden. Met zijn installatie ondermijnt Ai die beeldtaal. In plaats daarvan benadrukt hij het potentieel van elk individu om te groeien.
Staatsvijand
Zonnebloempitten zijn nauw verbonden met de vroege jeugd van Ai Weiwei. Het is vaak het enige eetbare in de troosteloze uithoek waar hij opgroeit. Zijn vader – Ai Qing (1910-1996), een van de meest invloedrijke dichters van China, valt tijdens de Culturele Revolutie uit de gratie van de Communistische Partij. Hij wordt, net als andere intellectuelen, verbannen en neemt zijn gezin mee.
Jarenlang wonen de Ai’s in een soort hol onder de grond in het onherbergzame noordoosten van China. Omdat Ai senior als staatsvijand wordt gezien, moet hij de wc’s van het dorp schoonmaken.
Ai Weiwei heeft er een boek over geschreven; 1000 jaar vreugde en verdriet (2021). Pas in 1976 wordt de ballingschap opgeheven, twee jaar later wordt Ai toegelaten tot de filmacademie in Beijing. In 1981 verhuist hij naar New York, waar hij kort de prestigieuze Parsons School of Design bezoekt, maar vooral blackjack speelt in casino’s.
Fuck you
Als hij in 1993 terugkeert naar Beijing, omdat zijn vader ernstig ziek is, begint hij met het opsteken van zijn middelvinger naar monumenten. In eerste instantie naar het Plein van de Hemelse Vrede, als teken van verzet, later naar alle monumenten over de hele wereld die macht en overheersing symboliseren. Het is in deze periode dat de Han-urn eraan moet geloven.
Wat is waardevol?
Door de ongekende bouwgolf in het China van de jaren negentig worden er zoveel antieke voorwerpen opgegraven dat ze op rommelmarkten te koop zijn. Ai verzamelt ze en maakt er, in de traditie van Marcel Duchamp, kunstwerken van. Zo beschildert hij een neolithische vaas met het Coca Cola-logo en laat hij eeuwenoude urnen kapotvallen. Door de oorspronkelijke objecten te veranderen stelt hij hun betekenis en waarde ter discussie. Is een object waardevol omdat het een bepaalde tijd heeft overleefd? Zelfs als het een massaproduct was op het moment dat het werd gemaakt?
81 dagen gevangen
Ai wordt internationaal bekend door zijn deelname aan de Biënnale van Venetië in 1999 (in 2013 en 2022 is hij er weer), de Sydney Biënnale van 2006 en Documenta 12 in Kassel (2007). In Duitsland presenteert hij Fairytale, waarin hij 1001 Chinezen naar de Documenta probeert te brengen. Een utopie, omdat het voor Chinezen vrijwel onmogelijk is een uitreisvisum te krijgen.
Vier jaar later verliest Ai zelf het recht om te reizen. In 2011 wordt hij opgepakt en opgesloten, formeel op verdenking van belastingfraude. Pas 81 dagen later wordt hij vrijgelaten. Een hoop buitenlandse druk en vier jaar later, krijgt hij eindelijk zijn paspoort weer terug.
In zijn werk S.A.C.R.E.D. (2013) is in verschillende ‘kijkdozen’ te zien hoe er gedurende 81 dagen continu twee bewakers bij hem waren, ook als hij slaapt of naar de wc moet.
Het is een van de indrukwekkende werken die vanaf 30 september te zien zijn in de Rotterdamse Kunsthal.
In Search of Humanity is de meest volledige overzichtstentoonstelling van Ai’s werk tot nu toe. Een ode aan het individu en de verbeeldingskracht. Mét zonnebloempitten.
Dit vond ik ook leuk om te doen: