Publicatie
Een handreiking voor meerstemmigheid in de culturele sector, aan de hand van de tentoonstelling Caribbean Ties.
Opdrachtgever: Museon-Omniversum
Teksten: Studio Pilgram
Concept: Diederik Veerman & Maaike Pilgram
Ontwerp: Monsigneur L'Afrique
Caribbean Ties
Connected people then and now
Reizende tentoonstelling Caribbean Ties vertelt het verhaal van de oorspronkelijke bewoners van het Caribisch gebied. Hoe leefden zij? Welke talen spraken ze? En hoe ontwikkelden hun culturen zich?
De tentoonstelling was tegelijkertijd in twaalf landen in het Caribisch gebied te zien, in Den Haag en in Amsterdam.
Als afronding schreef ik Caribbean Ties Magazine, een handreiking voor meerstemmigheid in de culturele sector.
Ik interviewde tien betrokkenen die ieder op hun eigen manier bijdroegen aan het succes van de tentoonstelling.
Het geheime ingrediënt?
Co-creatie.
Cover Caribbean Ties Magazine © Monsigneur L’Afrique
Caribbean Ties in het Museon-Omniversum © Kilian Moesker
“Caribbean Ties is meer dan een tentoonstelling; het wordt gedragen door de gemeenschap.”
Tibisay Sankatsing Nava
Tentoonstellingscoördinator
Uit het magazine
652 woorden, 3 minuten leestijd
Het succes van Caribbean Ties: co-creatie
Er zijn net zoveel definities als mensen die het begrip proberen te definiëren: co-creatie. Wat is het? En hoe doe je het? Tibisay Sankatsing Nava nam het als uitgangspunt van Caribbean Ties. ‘Het is veel makkelijker gezegd dan gedaan’.
Tibisay Sankatsing Nava werkt bij het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV). ‘Ik loop al een tijdje mee in de onderzoekswereld en focus me op onderzoek in het Caribisch gebied’, vertelt ze. ‘Vroeger vlogen Europese onderzoekers naar de Cariben, verzamelden er hun data en gingen weer weg. Dat mechanisme zat me niet helemaal lekker’.
NEXUS1492
‘Bij het onderzoeksproject NEXUS1492 waren wel veel Caribische onderzoekers betrokken. Er werd gewerkt op basis van community engagement; mensen betrekken bij je onderzoek zodat zij er ook iets aan hebben. Tibisay: ‘Dat past bij me. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in participatie bij onderzoek’.
Tentoonstelling
Uitgangspunt van NEXUS1492 is dat de onderzoeksresultaten uiteindelijk gedeeld worden met de bewoners van de Cariben in de vorm van een tentoonstelling. Het moet een mooie, grote tentoonstelling worden, die door het Caribisch gebied gaat reizen. Tibisay: ‘Dat idee zijn we gaan checken bij de betrokken musea en instellingen’.
Meer dan veertig onderzoekers zijn bij het onderzoeksproject betrokken. Zij zijn niet alleen afkomstig van de Universiteit Leiden, maar ook van musea op de Dominicaanse Republiek, Guadeloupe, Barbados, Trinidad, Aruba en Curaçao. Met zijn allen gaan ze om de tafel. Het idee van een tentoonstelling spreekt iedereen aan, maar één grote tentoonstelling die moet gaan reizen? Dat gaat niet werken.
Saba is Statia niet
Tibisay: ‘De Cariben zijn enorm divers. Je hebt te maken met verschillende talen, verschillende faciliteiten, verschillende geschiedenissen. De artefacten van Saba zijn anders dan die van Statia. Je kunt die verschillen niet in één tentoonstelling vatten. Daar komt nog bovenop dat transport tussen de eilanden lastig is’.
Tibisay wordt tentoonstellingscoördinator en vraagt iedereen hoe hun ideale tentoonstelling eruitziet. Het moet een flexibele tentoonstelling worden; aan te passen aan de ruimtes en behoeften van de verschillende musea. De partners vinden het belangrijk dat ieder eiland zijn eigen verhaal kan vertellen.
Tibisay: ‘Daar hebben we ruimte voor ingebouwd. Om daarnaast een archeologisch overzicht van het gehele Caribisch gebied te kunnen tonen hebben we replica’s van vondsten gemaakt. Zo konden we ook het grotere verhaal vertellen.’
Caribbean Ties in het Museon-Omniversum © Kilian Moesker
Caribbean Ties in het Museon-Omniversum © Kilian Moesker
Wie wil wat waarom?
‘Gelukkig hebben we er genoeg tijd voor genomen, zegt Tibisay. ‘We zijn zo’n twee jaar van tevoren begonnen. Waren we dat niet, dan was dit project hopeloos mislukt. Deze manier van werken kost ontzettend veel tijd’. Alle partners zijn het gehele proces tot in de kleinste details betrokken geweest. Tibisay: ‘Open communicatie is de truc. Echt luisteren en iedereen altijd laten weten wat je daar vervolgens mee gaat doen. Dat is moeilijk, want je hebt natuurlijk ook deadlines. Je moet steeds bereid zijn je eigen voorkeuren los te laten. Dat geldt voor iedereen. Ook voor mij. Dat is lastig, maar co-creatie gaat mis op het moment dat je één belang zwaarder laat wegen dan de anderen zonder daar open over te communiceren’.
Mensenwerk
Er zijn meer obstakels. Wie neemt bijvoorbeeld uiteindelijk de doorslaggevende beslissing? Bij wie ligt die verantwoordelijkheid als je co-creëert? Tibisay: ‘Dat hebben we van tevoren duidelijk met iedereen besproken. Op welke manier gaan we werken? Waarover valt te onderhandelen, waarover niet? Je hebt een kader nodig. Het is belangrijk om eerlijk te zijn, om het te hebben over je belangen. Om dat gesprek openlijk te kunnen voeren heb je een relatie nodig. Dat kun je niet even afdwingen in een zoom-meeting.
Dan, na een korte pauze: ‘Weet je wat het is? Het gaat vooral om relaties aangaan, elkaar leren kennen. Je kunt niet zomaar een gemeenschap binnenvallen en daar van alles van willen. Het is gevoelig werk. Je moet bereid zijn van een ander te leren. Je moet gewoon… menselijk zijn, eigenlijk’.